انتشار گلستان سعدی با خط ، مقدمه و ناشر نظرآبادی

نظرآباد همچنان شهرستانی فرهنگی است. در اسفند 1389، «گلستان سعدی» براساس نسخه محمدعلی فروغی و با خط استاد امیر اصغری - خوشنویس کوشای شهرستان نظرآباد - منتشر شد. ناشر این مجموعه هنری 2000 نسخه ای، انتشارات رهام اندیشه نظرآباد است. مقدمه خواندنی اسماعیل آل احمد - مدیر موسسه رخسار قرآن شهرستان نظرآباد - و گل و مرغ رامین مرآتی از زیبایی های چشم نواز این کتاب است. وبلاگ «ساوجبلاغ پژوهی»، تولد این کتاب را به دست اندرکاران آن شادباش عرض می کند. امیدواریم نهادهای فرهنگی شهرستان هم به وظیفه خود عمل کنند و از آقای فتحعلی پور مدیرعامل «کارخانه آسفالت کردان» فراگیرند که چگونه از این اثر ماندگار پشتیبانی مالی کرده است. دیباچه آقای آل احمد بر گلستان را در ادامه مطلب بخوانید:

* * * * * *

بـه چــه کار آیدت ز گل طبقی

 از گـلستـان مـن بـبـر ورقــی

گل همین پنج روز و شش باشد

 وین گلستان همیشه خوش باشد

1

نام و زندگی سعدی مثل همه بزرگان دیگر دچار آفت تسامح انگاری ما ایرانیان شده و در گرداب اختلاف نظرها و نقل قول ها گرفتار است. مصلح الدین یا مشرف الدین یا عبدالله یا ابوعبدالله یا مشرف بن مصلح در اوایل سده هفتم - حوالی 606ق­­- در شیراز به دنیا آمد. خانواده او، همه عالمان دین بوده اند. کودکی سعدی با داغ مرگ پدر تلخ است.

سعدی برای ادامه تحصیل – حدود 620 ق - به نظامیه بغداد می رود. شیخ ابوالفرج بن جوزی - نوه ابن جوزی معروف- و شیخ شهاب الدین سهروردی عارف - او غیر از شیخ اشراق است - بر مسند استادی سعدی نشسته اند. شیخ با سفری سی و پنج ساله به کشورهایی چون عراق و شام و حجاز و ... مردی جهاندیده می شود.آن فرزانه فرهیخته در جریان جنگ های صلیبی به اسارت دشمن در می آید اما یکی از نزدیکانش او را می خرد و نجات می دهد. جوانمرگ شدن پسر سعدی، اندوه بزرگ دیگری بر شانه حیات او می نهد. استاد سخن در اواسط سده هفتم پس از سی و پنج سال در حالی که حدود پنجاه سال از عمرش گذشته به ایران باز می گردد و مورد تکریم ابوبکر بن سعد بن زنگی - از اتابکان فارس - و دو وزیر دانشمند مغول - علاء الدین عطا ملک جوینی و شمس الدین محمد صاحب دیوان - قرار می گیرد.

خامه معجزه آسای فرمانروای ملک سخن، بوستان را در سال 655 ق و گلستان را در سال 656 ق می آفریند. چراغ عمر سرشار از هنر و فرزانگی شیخ، بین سال های 690 تا 694 ق، خاموشی می گزیند. مزار او در سعدیه شیراز ، زیارتگاه صاحبدلان است.

2

استاد سخن، سنی اشعری است. او فردی مذهبی و متدین و گاه متعصب است اما زهد ریایی را به شدت منفور می دارد. وجود سرشار از مهر و محبت او با عشق سرشته شده است. محبت خالصانه او با حضرت پیامبر و خاندان معصوم او - علیهم السلام - در کلیات سعدی حضوری بس پر رنگ دارد.

3

گلستان با عنایت به طاعت خدا و شکر نعمت او آغاز می شود . این آغاز زیبا مرا به یاد سوره حمد -آغازین سوره قرآن - می اندازد که سرشار از عبادت خدا و ستایش او است. این آغاز زیبا را با آغاز مثنوی شریف و ابتدای دیوان رند فرزانه شیراز - حافظ - مقایسه بفرمایید. در این، سخن از خدا و در آن هر دو، سخن از انسان است. این معلم قرآن، ما را در حکایات گلستان به میهمانی بیش از سی آیه قرآنمی برد. احادیث حضرت مصطفی - صلی الله علیه و آله و سلم - از دیگر گوهرهای ارجمند جواهر فروشی گلستان است.

4

خالق گلستان در آین آفرینش، خوشه چین خرمن دیگران نیست و هرچه دارد از برکت کشته خویش است. او اصرار دارد که خرقه کهنه خویش بر تن کند تا مجبور نباشد از دیگران، پیراهن نو، عاریت بگیرد. او در خلق گلستان در مقام تولید علم است و در پایان کتاب تصریح می کند: در این جمله چنان که رسم مولفان است از شعر متقدمان به طریق استعارت تلفیقی نرفت.

5

آن چه برای بسیاری سؤال بوده و بسیاری هم کوشیده اند تا جوابی در خور به آن بدهند راز این همه جهانگیری سعدی است. چه در او بوده که آثار او را این چنین همه جایی کرده است؟ آیا راز این همه دلنشینی، مسافرت سی و پنج ساله او به نقاط مختلف جهان است؟ گلستان را آندره دوریه - Andre du Ryer - در سال 1634م، به زبان فرانسه ترجمه کرد و جهانیان از آن همه زیبایی لذت بردند. راستی راز این همه اقبال، آگاهی جهانیان از مضامین گلستان است؟

اعتدال روانی مولف یا اعتدال محتوایی اثر؟ جامعیت سعدی در شناخت نفوس آدمیان؟ شمول گلستان بر موضوعات گونه گون از تدبیر منزل تا سیاست مدن؟ چه باعث شده تا کلمات و عبارات شیخ، ضرب المثل سایر میان مردمان شود؟ جملات و عباراتی که آمار آن به چهارصد مورد می رسد. آیا نگاه همه جانبه سعدی به همه طبقات اجتماع از سیرت پادشاهان تا اخلاق درویشان او را این چنین شنیدنی کرده؟ آیا استعدادی که گلستان برای مطالعات همه جانبه اجتماعی عصر سعدی دارد؟ آیا چشم بصیرتی که نگارنده فرهیخته گلستان پس از عمری تجربه و ریاضت به دست آورده بوده؟ آیا مکان های متنوع و متعددی که سعدی ما را با خود به آنجاها می برد از باغ و راغ گرفته تا کویر سوزان و از ایران گرفته تا... ؟ همه را مرید سعدی کرده؟

مولف کتاب، مرد است اما کتاب، فقط کتاب مردان نیست بلکه به مناسبت از آن چه میان مردان و زنان - به ویژه مقوله ازدواج- و زنان با هم می گذارد سخن رانده. آیا گفت و گو با همه اجناس بشر چنین کرده ؟ آیا زیرکی این استاد سخن در بیان انتقادهای تلخ و گزنده در لباس طیبت و طنز، چنین خواسته؟ آن هم در زمانه ای که فقط می شد زیر لحاف فریاد کرد و روحیه محافظه کاری و احتیاط بر همه جا حاکم بوده است.

آیا شهامت ادبی وی و قوه ابتکار و استقلال و گفت و گوهای دوستانه گلستان، سبک او را چنین پسندیده کرده؟ به ویژه اگر مقایسه ای شود میان مکتب رایج عصر او - آثاری از قبیل مقامات حمیدی و تاریخ وصاف و تاریخ جهانگشای جوینی و حبیب السیر - با گلستان که مصداق تفاوت زمین تا آسمان است.آیا تصور حضورِ شخص سعدی در همه حکایات، آن را برای مردم جذاب کرده؟ یا قدرت معجزه آسای سعدی در طرح مطالب و مسائل مورد نظرش در قالب گفت و گو و گزارشی شیرین بی آن که خود او در آن وقایع حضور مستقیم داشته باشد آن را چنین همه پسند کرده ؟ آیا زنده بودن همه آن خوبی ها و بدی ها در جوامع انسانی امروزی، آن را در زمانه ما هم زنده نگه داشته یا ...؟ مگر نه این است که دغدغه فقر و ظلم و فساد و قدرت طلبی و.... همه و همه ، چیزهایی هستند که هیچ موقع دست از سر آدمی بر نمی دارند؟!

6

سخن از گلستان و سعدی، بی پایان است و فقط می شود در این فرصت ضیق چنین نوشت: اگر بخواهیم تنها یک شاعر معتدل که همه جنبه های هنری و فنی و مضمونی و فکری و فردی و اجتماعی و عاطفی و عقلی را به کمال در سخن خویش باز نموده است در سرتاسر ادبیات یک هزار و صدساله فارسی بجوییم او کسی جز شیخ شیراز نخواهد بود . اگر به یاد بیاوریم که ابتکار در شعر پس از فردوسی و نظامی و عطار و در نویسندگی بعد از بیهقی و ابوالمعالی تا چه مایه دشوار و نزدیک به محال بوده است به اهمیت انقلابی که سعدی در شعر و نثر فارسی پدید اورده است بیشتر پی خواهیم برد . تمام شیوه ها و شگردهای نویسندگی فارسی یعنی پرداخت زیبا و ساده نویسی، بهره وری از شعر و ابزار شعری، نکته یابی، تمثیل و حکایت، تنوع معانی، رنگارنگی الفاظ، دریافت های تیزبینانه از مسائل مهم اجتماعی و اخلاقی و سرانجام ریختن همه اینها در ظرفی آراسته و پرداخته در گلستان همیشه خوش سعدی موج می زند.

قدرت شاهد آوردن از کلام آن مرد بزرگ این جا فراهم نیست چرا که کل کتاب گلستان را باید نقل کرد و مجال گزینش باقی نمی ماند. سعدی چون فردوسی و حافظ و مولوی، خلاصه و جوهر تمدن چند هزار ساله مردم این سرزمین است. بنا داشتم در این مقدمه با هم در گلستان حضرت سعدی تفرج کنیم اما نشد؛ به خاطر داشتم که چون به درخت گل رسم، دامنی پر کنم هدیه اصحاب را چون برسیدم بوی گلم چنان مست کرد که دامنم از دست برفت.

اسماعیل آل احمد، پاییز 1389، نظرآباد، موسسه رخسار قرآن.

منابع: 1. محمدتقی جعفری، سه شاعر؛ تهران: موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، چ 1، 1379 / 2. محمد جعفر یاحقی؛ تاریخ ادبیات ایران (سال دوم دبیرستان ) ؛ تهران: شرکت چاپ و نشر ایران، 1375 / 3. سعدی؛ گلستان؛ تصحیح غلامحسین یوسفی؛ بی جا: خوارزمی، چ 5 ،1377/ 4. سعدی؛ کلیات؛ تصحیح محمد علی فروغی؛ تهران: امیر کبیر، چ 14، 1386.